اکنلو و مطالعه سایر بیماری های نوپدید و بازپدید

با توجه به رسالتی که برای انستیتو پاستور ایران در دیده بانی بیماری های عفونی در نظر گرفته شده است و با توجه به کارهای انجام شده، پایگاه تحقیقاتی بیماری های نوپدید و بازپدید انستیتو پاستور ایران را می توان پیشتاز تحقیقات اپیدمیولوژی میدانی (Field Epidemiology) در کشور دانست، تحقیقاتی که در کشور تقریبا به فراموشی سپرده شده است ولی لزوم توجه جدی تر به آن احساس می شود.

بخش اپیدمیولوژی انستیتو پاستور ایران و پایگاه تحقیقاتی اکنلو علاوه بر مطالعات طاعون، که تمرکز اصلی مطالعاتی آن بوده است، مطالعات وسیعی را درحوزه های تولارمی، تب های راجعه و هاری و حیوان گزیدگی انجام داده است؛ دارای همکاری بسیار نزدیکی با سایر بخش های انستیتو نظیر انگل شناسی و هاری می باشد و علاوه بر این در گذشته مطالعاتی را روی سایر بیماری ها نظیر تب های خونریزی دهنده، مالاریا ، وبا، آبله ... انجام داده است. کارشناسان این بخش و پایگاه علاوه بر کنترل اپیدمی های مختلف در داخل کشور در زمان مشکلات بهداشتی در سایر کشورها نیز به عنوان کارشناسان خبره سازمان بهداشت جهانی به این کشورها اعزام می شدند؛ به طور مثال در زمان اپیدمی آبله در پاکستان، دکتر منصور شمسا به دعوت سازمان بهداشت جهانی و به ماموریت از انستیتو پاستور ایران عازم این کشور شد و در کنترل این بیماری نقش مهمی ایفا نمود.

مطالعات مرتبط با تب راجعه

در دهه دوم و سوم قرن بیستم اپیدمی بیماریهای کشنده ناشی از جنگ جهانی دوم در همه جای ایران گسترده بود. یکی از بیماریهای کشنده ای که در آن سال ها بصورت پاندمیک ظاهر شده بود و تمام کشور های جنگ زده و از جمله ایران را دچار کرده بود، تب راجعه شپشی بود. در آن زمای سیمای اپیدمیولوژیک بیماری تب راجعه ناشناخته بود ولی با تحقیقات دکتر بالتازار، دکتر بهمنیار، دکتر سیدیان و دکتر مفیدی موفق گردیدند مواردی نظیر ناقلین احتمالی، طول دوره کمون، تاثیر تغییرات آب و هوایی بر وقوع بیماری، تنوع آنتی ژنی اسپیروکت ها را برای اولین بار در دنیا مشخص نمایند و با معرفی نوزاد خرگوش به عنوان حیوان حساس برای مطالعات آزمایشگاهی، راه تحقیق و مطالعه درباره این بیماری را آسان نمایند. به خاطر سرایت بیماری در حین مطالعه، تقریبا تمام اعضای گروه به بیماری مبتلا شدند. این تحقیقات بر روی تب راجعه کنه ای ادامه پیدا کرد و انستیتو پاستور ایران را شهرتی جهانی داد که باعث جلب نظر بسیاری از پژوهشگران بین المللی شد. دکتر یونس کریمی برای اولین بار در دنیا بورلیا بالتازاردی را در سال 1355 در اردبیل گزارش نمود و در سال 1359، روشی جدید را برای ریشه کنی تب های راجعه کنه ای معرفی نمود. در عین حال، همکاران انستیتو پاستور ایران به عنوان مشاور سازمان بهداشت جهانی در زمینه تب های راجعه عازم کشورهای مختلف شدند.

شکل زیر- کندن لانه جونده برای جداسازی کنه از خاک انتهای لانه (مطالعه انگل های خارجی جوندگان جهت مطالعه تب راجعه)؛ از سمت راست: مصطفی امیری، محمد حنیفی، حامد حنیفی؛ 1364، زابل

مطالعات مرتبط با درمان افراد هارگزیده

تیم های تحقیقاتی کنترل طاعون انستیتو پاستور ایران، پایه گذار درمان بیماران هارگزیده نیز بوده اند. در تابستان 1343 دکتر بالتازار و دکتر بهمنیار بعد از اقامتی کوتاه در مرز ترکیه جهت مطالعات طاعون به تهران بر گشتند؛ در حالیکه دکتر سیدیان، دکتر پورنکی و دکتر میزون به طرف کردستان و پایگاه اکنلو حرکت نمودند. قبل از رسیدن تیم به کردستان، اکیپ در شهر صحنه از توابع کرمانشاه توقف می کند؛ شب هنگام یک گرگ به روستا حمله می کند. گرگ هار 27 نفر را بشدت زخمی کرده که 14 نفر از این افراد طوری گاز گرفته شده بودند که جمجمه آنها دیده می شود. بیماران با هدایت تیم تحقیقاتی طاعون به انستیتو پاستور ایران منتقل می شوند. این واقعه، شرایط یک تجربه عملی را فراهم می آورد. افراد زخمی از سر و صورت تحت درمان 2 بار سرم و واکسن قرار می گیرند و تنها یک نفر از ایشان در اثر بیماری می میرد و بقیه همگی زنده می مانند؛ تجربه ای که موثر بودن کیفیت بالای سرم و واکسن را برای پیشگیری از هاری نشان می دهد و متعاقب آن، از سال 1344، درمان زخم های عمیق به روش ایمونوسرم وارد دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی می شود. علاوه بر این حادثه، تیم های تحقیقاتی طاعون، همیشه در مطالعات خود بر روی حیات وحش، هاری را نیز مدنظر خود داشته اندکه نتایج این تحقیقات نیز در مجلات معتبر چاپ شده است.

میزون در کتاب "از کردستان تا صحرای آتاکاما" می نویسد: «ما زخمی ها را به داخل کامیون حمل کردیم و از راننده آن خواهش کردیم که یکسره بدون توقف تا انستیتو پاستور براند تا فرصت و زمان طلایی برای درمان را از دست ندهیم؛ و بعد خودمان به روستا برگشتیم و در اطراف روستا به جستجوی گرگ رفتیم، او را کشتیم و سرش را بریدیم و داخل کیسه قرار دادیم و به تهران فرستادیم که آزمایشگاه انستیتو پاستور هاری را در این گرگ اثبات کرد.