بیماری تب کیو یک بیماری با گسترش جهانی می باشد که تقریباً از سراسر دنیا گزارش شده است. این بیماری اخیراً از اکثر کشورهای همسایه ایران از جمله عمان، عراق، افغانستان، امارات، ترکیه، عربستان و آذربایجان گزارش شده است. در این بررسی مروری به مطالعات انجام شده در مورد تب کیو در ایران و همچنین وضیعت کنونی تب کیو در ایران پرداخته شده است تا فهم بهتری از تاریخچه و وضیعت کنونی تب کیو برای محققان و دست اندرکاران بهداشتی کشور بوجود آید.

تب کیو در بین جمیعت های حیوانی و محصولات دامی

تب کیو در حیوانات اهلی و وحشی

برای اولین بار (1331) در ایران یک مطالعه گسترده انجام شده در نقاط مختلف ایران، شواهدی از شیوع سرولوژیکی تب کیو در بین حیوانات بدست آمد. در بین سال های 1352 تا 1354 در سه مطالعه سرولوژیک مختلف، آنتی بادی ضد کوکسیلا بورنتی در حیوانات اهلی مختلف، پستانداران کوچک و جوندگان وحشی از اقصی نقاط کشور گزارش شد. در مطالعه ای در سال 1355 شیوع آلودگی به تب کیو در بین دام های استان های کرمانشاه و لرستان مشاهده گردید و مشخص شد که 7 درصد از گاو ها، 3/2 درصد از گوسفندان و 1.7 درصد از بز های استان لرستان آلوده به این بیماری بودند. در یک مطالعه بر روی کبوتر های شهر تهران در سال 1367 مشخص شد که 7/9 درصد از 152 کبوتر وحشی دارای آنتی بادی تب کیو بودند. در سال 1382 در استان مازندران توسط آزمایش واکنش زنجیره ای پلیمراز، هیچ گونه اثری از عامل مسبب تب کیو بدست نیامد.در سال 1388 در استان کرمان، 35/5 درصد از 169 نمونه سرم گاو و بز برای تب کیو سرم مثبت بودند و بزها (65/8 درصد) دارای شیوع سرمی بیشتری نسبت به گاوها (10/8 درصد) بودند. در یک مطالعه دیگر در همان سال، 29/4% از 85 نمونه سرم گوسفند در جنوب شرقی ایران از نظر سرمی آلوده به تب کیو بودند. در سال 1389 در استان خراسان رضوی، 22/3 درصد از 246 گاو شیری بررسی شده دارای آنتی بادی ضد کوکسیلا بورنتی بودند. در یک مطالعه دیگر در همان سال، 23/7 درصد از 253 نمونه سرمی جمع آوری شده از گوسفندان استان مازندران از نظر سرمی برای تب کیو مثبت بودند. در یک مطالعه در سال 1390 در جنوب شرقی ایران (استان کرمان)، 51/4 درصد از 74 گاو مبتلا به اختلالات تولید مثلی و 10/3 درصد از 87 گاو سالم از نظر بهداشتی دارای آنتی بادی ضد کوکسیلا بورنتی بودند. در سال 1390 از 220 راس گوسفند ماده بررسی شده در شهرستان اهواز، 13/2 درصد دارای آنتی بادی تب کیو بودند. در سال 1391 از مجموع 970 نمونه سرم (803 گوسفند، 167 بز) جمع آوری شده از مناطق مختلف ایران (جنوب شرقی، مرکز و غرب) که سابقه سقط جنین را داشتند، 23/1 درصد نسبت به آنتی ضد تب کیو مثبت بودند. همچنین در یک مطالعه دیگر در سال 1390 به روش واکنش زنجیره ای پلیمراز بر روی 130 نمونه خون شتر، 10/8 درصد از نمونه ها آلوده به کوکسیلا بورنتی بودند. در یک مطالعه دیگر در سال 1391، 33/6 درصد از 256 نمونه سرم جمع آوری شده از گوسفندان استان اردبیل از نظر سرمی برای تب کیو مثبت بودند. در سال 1391 از 1280 نمونه سرم جمع آوری شده (1100 گوسفند و 180 بز) از دام های شهرستان های مشهد، شیراز، اراک و اصفهان که سابق سقط جنین داشتند، 19/5 درصد از گوسفندان و 27/2 درصد از بز ها دارای آنتی بادی تب کیو بودند.

کوکسیلا بورنتی در جنین های سقط شده حیوانات

کوکسیلا بورنتی یک عامل بالقوه برای سقط جنین در حیوانات اهلی در ایران می باشد. در یک مطالعه در سال 1389 با استفاده از روش واکنش زنجیره ای پلیمراز (Nested-PCR)، کوکسیلا بورنتی در جنین های سقط شده گوسفند و بز جمع آوری شده از 10 استان کشور شامل اصفهان، کردستان، خوزستان، کرمان، فارس، سیستان و بلوچستان، خراسان، گلستان، گیلان و ایلام شناسایی گردید. بر اساس یافته های این مطالعه، غشاها و مایعات جنینی آلوده، جنین های سقط شده و بستر آلوده باید به طرق مختلف (از جمله سوزاندن، دفن کردن به همراه اسید پاشی و....) امحاء گردند.

کوکسیلا بورنتی در کنه ها

در سال 1330، کوکسیلا بورنتی در کنه های جمع آوره شده از حیوانات اهلی در کرمانشاه شناسایی گردید. در سال 1333 شواهدی از آلودگی کنه ها در شهرستان سبزوار مشاهده گردید. در حدود 10 درصد از مجموع 1450 کنه جمع آوری شده از نقاط مختلف کشور در سال 1354 آلوده به کوکسیلا بورنتی بودند و برای اولین بار در ایران یک سویه از کوکسیلا بورنتی جداسازی شد. در سال 1388 آلودگی به کوکسیلا بورنتی به روش واکنش زنجیره ای پلیمراز (Trans-PCR) در کنه های جنس هیالوما آناتولیکوم و ریپیسفالوس سانگویینئوس از مجموع 160 کنه جمع آوری شده از گوسفندان و بز های استان کرمان مشاهده گردید.

کوکسیلا بورنتی در بین نمونه های شیر

در سال 1387 از مجموع 376 نمونه شیر جمع آوری شده از تانک شیر گاو، گوسفند و بز در استان چهارمحال و بختیاری، باکتری کوکسیلا بورنتی در 6.2 درصد از نمونه شیر گاو ها، 1.8 درصد از بز ها و صفر درصد از گوسفند ها توسط روش واکنش زنجیره ای پلیمراز جدا سازی شد. در سال 1388، آنتی بادی ضد کوکسیلا بورنتی در 45.5 درصد از تانک شیر گاو های شیری استان کرمان شناسایی شد. در سال 1389از مجموع 567 نمونه شیر خام جمع آوری شده از استان اصفهان، 5.7 درصد از نمونه شیر گوسفندان، 4.5 درصد از نمونه شیر بز ها، 3.2 درصد از نمونه شیر گاو ها و 1.4 درصد از نمونه شیر شتر ها دارای آلودگی به کوکسیلا بورنتی توسط روش واکنش زنجیره ای پلیمراز بودند. از طرف دیگر در یک مطالعه انجام شده در سال 1389 بر روی نمونه شیر خام بز جمع آوری شده از چند استان مختلف در ایران، 18.2 درصد از نمونه ها در استان فارس، 5.5 درصد از نمونه ها در استان یزد و 4.2 درصد از نمونه ها در استان خوزستان برای کوکسیلا بورنتی به روش واکنش زنجیره ای پلیمراز مثبت بودند.همچنین از صد نمونه شیر جمع آوری شده از گاوهای شیری شهرستان جهرم در سال 1391، 11 درصد برای کوکسیلا بورنتی توسط روش واکنش زنجیره ای پلیمراز مثبت بودند.

در سال 1389 از مجموع 369 نمونه تخم مرغ ها، اردک ها، غاز ها، بلدرچین ها و شتر مرغ های جمع آوری شده از استان های مازندران، گیلان و اصفهان، 1/5% از تخم مرغ ها و 7/7 درصد تخم اردک ها آلوده به کوکسیلا بورنتی بودند، اما آلودگی در تخم غاز، تخم بلدرچین و تخم شتر مرغ مشاهده نگردید .

تب کیو در جمیعت های انسانی

اولین گزارش بیماری در انسان مربوط به سال 1331 در آبادان می باشد که دو بیمار با علایم تب شدید و علایم عصبی مبتلا به تب کیو گزارش شد. مطالعات سرولوژیکی که در سال های بعد از اقصی نقاط کشور انجام شد نیز رد آلودگی را در نقاط مختلف کشور نشان داد. در مطالعه ای که در سال 1333 در روستاهای شهرستان سبزوار انجام شد، مشخص شد که جمیعت انسانی 20 روستا (46/5 درصد) از 43 روستای دارای آنتی بادی ضد تب کیو بودند . در سال 1334 در ناردین (سمنان)، تایباد (خراسان) و سیرجان (کرمان) سابقه آلودگی به تب کیو در جمعیت های انسانی گزارش شد. در سال 1335در یک مطالعه سرولوژیک گسترده در ایران، شواهدی از بیمار در نقاط مختلف ایران بدست آمد. در سال 1349 چهار بیمار با علایم بالینی تب کیو حاد که دارای مشکلات پنومونیک تب کیو بودند از شیراز گزارش شد. همچنین این بیماری در سال 1350 در بین مهاجران خارجی در ایران گزارش شد.

در بین سال های 1349 تا 1352 در آبادان، 49 بیمار مبتلا به تب کیو حاد گزارش شد. از سال 1351 تا 1355، 80 بیمار مبتلا به تب کیو حاد با علایم بالینی و سرولوژیک توسط پزشکان خارجی شاغل در بیمارستان شرکت نفت ایران در آبادان تشخیص داده شدند و از این تعداد بیمار، 3 مورد دارای ضایعات پلورو پریکاردیت بودند. در سال 1353، آزمایش سرمی انجام شده بر روی 252 نفر ایرانی و 64 مهاجر نشان داد که 8/3 درصد ایرانی ها و 44 درصد مهاجرین خارجی دارای آنتی بادی علیه کوکسیلا بورنتی بودند. در همین سال، 11 درصد از نمونه های سرم انسانی جمع آوری شده از نقاط مختلف ایران از نظر سرمی نسبت به تب کیو مثبت بودند. در یک مطالعه انجام شده بر روی جمیعت عمومی در سال 1354 مشخص شد که 13/5 درصد از نظر سابقه آلودگی به کوکسیلا بورنتی مثبت بودند.

در سال 1370 در آزمایش سرم شناسی بر روی 40 نمونه بیمار، 27/5 درصد دارای آنتی بادی (IgG) فاز یک و دو ضد کوکسیلا بورنتی بودند. در سال 1389 در شهرستان بردسیر استان کرمان از 75 فردی که با شک بروسلوز به روش الایزا مورد آزمایش قرار گرفتند، آنتی بادی فاز 1 در 24 درصد و آنتی بادی فاز 2 علیه کوکسیلا بورنتی در 36 درصد این افراد دیده شد. در یک مطالعه سرواپیدمیولوژی به روش الایزا بر روی 190 نمونه سرمی که در سال 1390 در بین قصابان و کارگران کشتارگاه در شهرستان های مختلف استان و سیستان و بلوچستان انجام شد، شیوع سرمی آنتی بادی (IgG) فاز یک و فاز دو به ترتیب برابر 18/1 درصد و 14/4درصد بود. همچنین در یک مطالعه در سال 1390 که بر روی 250 نمونه سرمی از جمعیت های مختلف انسانی (شکارچی، قصاب، پرسنل بهداشتی و مراجعه کنندگان به آزمایشگاه های تشخیص طبی) در شهرستان های سنندج، مریوان و سروآباد استان کردستان انجام شد، مشخص شد که میزان شیوع سرمی آنتی بادی (IgG) فاز Iو II تب کیو به ترتیب 20% و 14/5% بود و بیشترین و کمترین شیوع سرمی تب کیو در قصاب ها (38%) و پرسنل بهداشتی (6%) دیده شد. همچنین در بین شهرها، بیشترین شیوع سرمی تب کیو در شهرستان سنندج (52/2%) مشاهده شد.

در یک مطالعه که به روش ایمونوفلورسانس غیر مستقیم (IFA) بر روی 105 بیمار تب دار مشکوک در سال 1391 در شهرستان زاهدان انجام شد، 35/2 درصد افراد مبتلا به تب کیو حاد تشخیص داده شدند و 34/3 درصد افراد نیز دارای سابقه آلودگی به تب کیو بودند.در سال 1391 اولین بیمار مبتلا به اندوکاردیت تب کیو در ایران توسط بخش اپیدمیولوژی انستیتو پاستور ایران با همکاری بیمارستان جنرال شهر ماساچوست آمریکا شناسایی شد (اطلاعات در حال انتشار).

نتیجه گیری

با در نظر گرفتن مطالب فوق، می توان ایران را بعنوان یک کشور اندمیک برای بیماری تب کیو دانست. لذا دور از انتظار نیست که در صورت حساس تر شدن سیستم مراقبت انسانی و افزایش آگاهی پزشکان از این بیماری، در آینده شاهد گزارش های موارد انسانی بیماری در کشور باشیم. بدیهی است که جهت اجرای برنامه های کنترل و پیشگیری از این بیماری در کشور باید همکاری بسیار نزدیکی بین وزرات بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان دامپزشکی کشور وجود داشته باشد.